Ile warta jest szara i czarna strefa dla gospodarki?
Jednym z głównych zarzutów podnoszonych (do niedawna) przez krytyków metody obliczania PKB było nieuwzględnianie dochodów z działalności nielegalnej, jak np. narkobiznes czy przemyt papierosów. Unijni urzędnicy mają jednak sposób na wszystko (nie tylko na obliczenie właściwej krzywizny banana)! Udało im się również ustalić metodologię obliczania PKB powiększonego o dochody z działalności z szarej strefy. W konsekwencji, w 2014r. GUS zmienił swój sposób obliczania PKB (zobacz również: „Czym jest Produkt Krajowy Brutto”) i dostosował go do międzynarodowych standardów ESA 2010.
PKB na dopalaczu
GUS poza metodologią zmienił również rok odniesienia. Dotychczas był to 2005., a po zmianie 2010. To nie wszystko! Idąc za przykładem innych krajów, poddał także aktualizacji historyczne dane odnoszące się do polskiego PKB.
Podczas tych dostosowań do nowej metody w zakresie zmiany sposobu uwzględniania wydatków na badania i rozwój, systemy uzbrojenia, małe narzędzia czy kosztów wynikłych z likwidacji dużych aktywów kapitałowych, (które, bądźmy szczerzy, nie interesują wielu osób), GUS wprowadził jeszcze jedną zmianę. Zaczął uwzględniać dochody z działalności nielegalnej. Tak przedstawiają się szacunki polskiego PKB z okresu poprzedzającego zmianę metodologii liczonego na dwa sposoby. Jak można zauważyć najwięcej „zyskaliśmy” w kryzysowym roku 2009. Najwidoczniej kwitły wtedy rozliczenia pod stołem. Niestety nowszych danych porównawczych nie ma. Od 2014 metodologia uwzględnia już nowe formuły.
Wzrost PKB przed i po zmianach w metodologii
Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Seks, narkotyki i nielegalne papierosy
Choć tytuł nagłówka brzmi raczej jak dzień z życia bossa sycylijskiej mafii, to jednak są to kategorie budzące najwięcej zainteresowania w nowym sposobie obliczania PKB. Ile warta jest w Polsce prostytucja, narkotyki i przemyt papierosów?
Wartość działalności nielegalnej (w mln zł)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Prostytucja (a konkretniej sutenerstwo, gdyż prostytucja jako taka w Polsce nie jest zabroniona), narkobiznes oraz przemyt papierosów z roku na rok przynosi coraz większe zyski. Warto tutaj rozróżnić prostytucję i sutenerstwo. Prostytucja w Polsce jest legalna, „koń, jaki jest, każdy widzi” i każdy wie (z różnych źródeł), na czym polega. Sutenerstwo natomiast jest w Polsce zakazane przez prawo. Polega na czerpaniu korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inne osoby. Więc jeżeli ktoś, odpowiadając na sztandarowe pytanie każdego HRowca, widzi rozwój swojej kariery w tej branży, to raczej na jednoosobowej działalności gospodarczej. Bo zatrudniając pracowników może mieć nie lada problemy nie tylko ze strony Głównego Inspektoratu Pracy wskutek zawieranych umów śmieciowych warunkujących nomen omen stosunek pracy.
Zgodnie z szacunkami GUS, w latach 1995 – 2013, czyli w okresie sprzed zmiany metodologii obliczenia PKB, wartość działalności nielegalnej systematycznie rosła. Jej udział w PKB w 2012 r. i 2013 r. wyniósł 0,79%: narkotyki odpowiadały za 0,60%, przemyt papierosów za 0,15%, a prostytucja za 0,04%.
Jak oszacować narko-fajko-seksobiznes?
Rodzi się pytanie, w jaki sposób można oszacować wartość tych aktywności? Urzędnicy GUS zastrzegają, że nie przeprowadzali w tej kwestii własnych badań empirycznych (obawiam, się, że w tej sytuacji „Kochanie, to nie tak, jak myślisz, to w ramach obowiązków służbowych” mogłoby nie wystarczyć). Twierdzą, że opierali się na danych specjalistycznych ośrodków badawczych („To koledzy robili badania, ja tylko czytałem raport”). Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej (Eurostat) jest to iloczyn liczby osób świadczących usługi seksualne w danym kraju, liczby stosunków w ciągu roku oraz średniej ceny za usługę. W jaki sposób Komisarze europejscy policzyli ilość stosunków świadczonych przez osoby lekkich obyczajów i skąd znają cenniki – do tych danych niestety nie udało nam się dotrzeć. Uwzględnia się również udział nierezydentek, który jest typowy dla prostytucji ulicznej. Warto wspomnieć, że w Rosji i na Ukrainie prostytucja jest nielegalna, więc nic dziwnego, że postsowieccy przedstawiciele tego biznesu otwierają się na rynek polski, który ma bardziej tolerancyjny stosunek do tej gałęzi gospodarki.
Eurostat przekazuje również wytyczne w kwestii rozróżnienia trzech typów prostytucji, czyli działalności agencji towarzyskich, osób pracujących w prywatnych lub wynajętych lokalach oraz prostytucji ulicznej. Zgodnie z komunikatem GUS, każdy z wspomnianych typów prostytucji charakteryzuje się inną organizacją pracy, innym wachlarzem cen oraz wysokością osiąganych dochodów. Mimo że prostytucja uliczna charakteryzuje się najwyższą marżą na sprzedaży, w końcu koszty operacyjne są niewielkie, to jednak agencje towarzyskie są najbardziej nomen omen dochodowym interesem. Tyle w kwestii prostytucji.
Jeśli chodzi o narkotyki i przemyt papierosów, to w tej kwestii GUS wziął do obliczeń siedem grup narkotyków o największym udziale w rynku. W koszyku więc znalazły się:
- amfetamina,
- kokaina i crack,
- marihuana i haszysz,
- heroina
- ecstasy
- LSD halucynogenny oraz
- polska heroina
By obliczyć wartość narkobiznesu, użyto dane dotyczące ilości osób zażywających narkotyki sporadycznie oraz nałogowo, a także informacje nt. liczby zlikwidowanych plantacji oraz laboratoriów wraz z rozmiarem konfiskat środków stanowiących surowiec do produkcji narkotyków.
W przypadku przemytu papierosów natomiast, wzięto pod uwagę przemyt ze wschodu oraz skalę dystrybucji krajowej, głównie na bazarach. Zostało również uwzględnione zjawisko legalnej produkcji papierosów w Polsce oraz ich późniejsze wprowadzenie na rynek zachodni bez obowiązującej akcyzy. Dane zostały pozyskane dzięki współpracy ze służbą celną oraz Ministerstwem Finansów.
Rozmiary szarej strefy obecnie
Jak podaje IPAG (Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych) aktualnie aż jedna szósta polskiego PKB wytwarzana jest w szarej strefie gospodarki. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi szarej strefy są nadmierne regulacje, tzw. niska moralność podatkowa oraz słabnąca koniunktura w niektórych branżach.
Możliwe, że słyszałeś o tzw. Dniu Wolności Gospodarczej, czyli symbolicznej dacie, od której umownie zaczynamy pracować na siebie, spłaciwszy już wszystkie zobowiązania podatkowe wobec państwa. IPAG ogłasza podobna datę, tyle że jest to dzień, w którym gospodarka symbolicznie wychodzi z szarej strefy – czyli od tej daty PKB produkowane jest tylko w legalny sposób. W 2019 roku był to 4 marca. Co zatem składa się na szarą strefę? Według Instytutu jest to ukrywanie rzeczywistych rozmiarów produkcji i dochodów przez legalnie działające podmioty gospodarcze, tzw. praca na czarno oraz działalność nielegalna, czyli wspomniane wyżej sutenerstwo, przemyt papierosów i handel narkotykami. Rozmiary szarej strefy w Polsce rosną z roku na rok, przy czym jej udział w PKB systematycznie spada w wyniku dynamiczniej rozwijających się „legalnych komponentów” PKB co widać poniżej:
Szacunki rozmiarów szarej strefy (w ujęciu GUS) w PKB w latach 2015-2019
Opracowanie własne na bazie danych IPAG
Rozmiar ma znaczenie
Jak się okazuje, w przypadku sutenerstwa, handlu narkotykami i przemytu papierosów, rozmiar, czy raczej skala zjawiska, rzeczywiście ma znaczenie. Nie tylko dla obliczenia wskaźnika PKB, ale również dla naszej gospodarki. Wystarczy powiedzieć, iż m.in. powyższe 3 gałęzie nielegalnej działalności zwiększyły PKB o 0,7-0,8%. W 2013 roku kwotowo oznaczało to 13 mld złotych, czyli … 160% wydatków MON na uzbrojenie. Budując Koloseum Wespazjan Flawiusz opodatkował korzystanie z publicznych toalet, argumentując to tym, że pieniądze nie śmierdzą. Może kiedyś część działalności nielegalnej zostanie opodatkowana w zamian za jej zalegalizowanie. Nie doradzamy jednak wąchania pieniędzy z ewentualnego podatku, a tym bardziej wąchania jego źródła.
Do zarobienia!
Maciej Kietliński
Nota prawna: Powyższy materiał, w szczególności aktualizacje Strategii DNA Rynków, Podsumowania Tygodnia, Analizy spółek oraz Portfel DNA Rynków jest jedynie materiałem informacyjno-edukacyjnym dla użytku odbiorcy. Materiał nie powinien być w szczególności rozumiany jako rekomendacja inwestycyjna w rozumieniu przepisów „Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) nr 2016/958 z dnia 9 marca 2016 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych dotyczących środków technicznych do celów obiektywnej prezentacji rekomendacji inwestycyjnych lub innych informacji rekomendujących lub sugerujących strategię inwestycyjną oraz ujawniania interesów partykularnych lub wskazań konfliktów interesów”. Skorzystanie z materiału jako podstawy lub przesłanki do podjęcia decyzji inwestycyjnej następuje wyłącznie na ryzyko osoby, która taką decyzję podejmuje. Autorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za takie decyzje inwestycyjne. Wszystkie opinie i prognozy przedstawione w tym opracowaniu są wyrazem najlepszej wiedzy i osobistych poglądów autora na moment publikacji i mogą ulec zmianie w późniejszym okresie.
Materiały DNA Rynków, w szczególności aktualizacje Strategii DNA Rynków, Analizy spółek oraz Analizy sektorów są jedynie materiałem informacyjno-edukacyjnym dla użytku odbiorcy. Materiał ten nie powinien być w szczególności rozumiany jako rekomendacja inwestycyjna w rozumieniu przepisów „Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) nr 2016/958 z dnia 9 marca 2016 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych dotyczących środków technicznych do celów obiektywnej prezentacji rekomendacji inwestycyjnych lub innych informacji rekomendujących lub sugerujących strategię inwestycyjną oraz ujawniania interesów partykularnych lub wskazań konfliktów interesów”. Skorzystanie z materiału jako podstawy lub przesłanki do podjęcia decyzji inwestycyjnej następuje wyłącznie na ryzyko osoby, która taką decyzję podejmuje. Autorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za takie decyzje inwestycyjne. Wszystkie opinie i prognozy przedstawione w tym opracowaniu są wyrazem najlepszej wiedzy i osobistych poglądów autora na moment publikacji i mogą ulec zmianie w późniejszym okresie.
